Ký ức ghi được từ Quảng Châu

Vậy là đã tròn một thế kỷ với nơi này. Vẫn biết ai cũng nằm lòng về địa chỉ đỏ cách mạng - Nơi trăm năm trước, lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc thành lập tổ chức Thanh niên Cách mạng đồng chí Hội (Hội Việt Nam Cách mạng Thanh niên) và tờ báo Thanh Niên. Nhưng đến tận nơi thăm, tìm hiểu sâu về di tích lịch sử quan trọng này thì chưa nhiều...

  Trao đổi qua điện thoại từ Việt Nam, nhân viên Bảo tàng Cách mạng tỉnh Quảng Đông, cô Lý Tiểu Hoa khích lệ: Đồng chí cứ yên tâm, Bảo tàng chúng tôi chỉ nghỉ thứ Hai. Các đồng chí sang dịp này “Hảo hảo lơ” (Tốt nhiều đấy), chúng tôi hân hạnh chờ làm việc với các đồng chí nhà báo Việt Nam.

Đoàn chúng tôi có Trần Sơn Hải, phóng viên ảnh của Hội Nhà báo Việt Nam; Nguyễn Hoàng Hưng - phóng viên Báo Thái Nguyên điện tử và tôi, đều có chung khát vọng: Nhân 100 năm ngày Báo Thanh Niên ra đời, đến và “mục sở thị” nơi nguồn cội số 1 này để tác nghiệp. Và, chúng tôi đã đến Quảng Châu bằng máy bay của hãng Shenzhen Ailines. Chúng tôi vinh dự được cả 4 quản lý, nhân viên của Di tích đón chào nồng hậu, thân thiện. Nguyễn Hoàng Hưng thạo tiếng Anh nên việc tác nghiệp cũng có nhiều thuận lợi. Được hướng dẫn viên giới thiệu: Di tích trụ sở Hội Việt Nam Cách mạng Thanh niên gồm 2 căn nhà mặt đường lớn, 3 tầng (bên kia đường là Bảo tàng Cách mạng tỉnh Quảng Đông). Đây là nơi lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc từng sống, làm việc và tổ chức cho cuộc cách mạng ở Việt Nam sau đó. Những bài học về Chủ nghĩa Mác – Lê nin đã được truyền dạy, những lớp thanh niên yêu nước đầu tiên được đào tạo để trở thành yếu nhân của Đảng Cộng sản Việt Nam, mang lý tưởng độc lập, tự do cho dân tộc Việt Nam

Quảng Châu đầu năm 1925

Do được trao đổi trước, chúng tôi có khá nhiều thời giờ để sưu tầm, ghi chép. Thực tế là, từ đầu những năm 20 của thế kỷ XX, tư tưởng, lý luận cách mạng vô sản được truyền bá vào Việt Nam qua các tờ báo: “Le Paria” (Người cùng khổ) của Hội Liên hiệp thuộc địa; “L' Humanité” của Đảng Cộng sản Pháp; “Inprekorr” của Quốc tế Cộng sản. Cuối năm 1924, Nguyễn Ái Quốc, phái viên của Quốc tế Cộng sản và là Ủy viên Bộ Phương Đông của Quốc tế Cộng sản được cử đến Quảng Châu, Trung Quốc để trực tiếp chỉ đạo cách mạng Việt Nam và một số nước Đông Nam Á. Với Nguyễn Ái Quốc, Người từng bước thực hiện tâm nguyện: "Trở về nước, đi vào quần chúng, thức tỉnh họ, tổ chức họ, huấn luyện họ, đưa họ ra đấu tranh giành tự do độc lập".

Ở Quảng Châu, tại trụ sở số nhà 248 - 250, đối diện với Trường đại học Trung Sơn (nay là Bảo tàng Cách mạng Quảng Châu), Người từng bước chuẩn bị về chính trị, tư tưởng cho sự ra đời một Đảng Mácxít ở Việt Nam. Nguyễn Ái Quốc đã mở các lớp huấn luyện chính trị, đào tạo đội ngũ cán bộ, chuẩn bị cho sự ra đời chính Đảng ở trong nước. Là nhà cách mạng thấm nhuần sâu sắc bản chất cách mạng và khoa học của Chủ nghĩa Mác – Lê nin, là một người từng nhiều năm làm báo và hiểu rõ sức mạnh của báo chí, Nguyễn Ái Quốc rất tâm đắc những tư tưởng của Lê nin về báo chí: “Trong thời đại ngày nay, không có tờ báo chính trị thì không thể có phong trào gọi là chính trị”, “Chúng ta cần trước hết là tờ báo, không có nó thì không thể tiến hành một cách có hệ thống cuộc tuyên truyền, cổ động hết sức có nguyên tắc và toàn diện”. “Báo chí là người tuyên truyền, người cổ động, người tổ chức chung”. Bởi vậy, cùng với việc mở lớp, kết nạp đoàn viên mới, Người chủ trương xuất bản báo Thanh Niên và trực tiếp thực hiện chủ trương đó. Một căn phòng nhỏ chỉ chừng 3 mét vuông trên tầng 3 khá kín đáo, Bác ngủ trên chiếc giường đơn, liền đó là chiếc bàn gỗ Bác viết bài trên giấy sáp bằng bút sắt rồi chuyển sang phòng bên cạnh in báo trên những tờ giấy bản.

      Tại trụ sở này, việc mở lớp huấn luyện cùng lúc với xuất bản báo (đầu tháng 6/2025). Cụ Phan Bội Châu là người giới thiệu với Nguyễn Ái Quốc nhiều thanh niên ưu tú…

         Báo Thanh Niên định hướng những nội dung cốt lõi của cách mạng Việt Nam         

Một thế kỷ qua với trách nhiệm trước lịch sử và sự yêu thương, tôn kính người thanh niên yêu nước Nguyễn Ái Quốc, các đồng chí, đồng nghiệp và nhân dân Trung Quốc đã lưu giữ những hiện vật và ký ức đẹp tại đây. Các tư liệu được tổng hợp lại như sau: Về danh nghĩa, lúc đầu báo Thanh Niên không công bố là cơ quan ngôn luận của Tổng bộ Hội Thanh Niên. Báo xuất bản cho đến cuối năm 1929, khi Hội kết thúc vai trò lịch sử của mình.

Báo Thanh niên có hai thời kỳ phát triển: Thời kỳ thứ nhất từ 21 tháng 6 năm 1925 đến tháng 4 năm 1927. Thời kỳ này, báo ra 88 số do Nguyễn Ái Quốc trực tiếp chỉ đạo biên tập, in, phát hành và Người cũng là cây bút chủ lực của Thanh Niên. Thời kỳ thứ hai từ tháng 4 năm 1927 đến cuối năm 1929. Thời kỳ này, Nguyễn Ái Quốc chuyển vào hoạt động bí mật, rời Quảng Châu, báo Thanh Niên do Tổng bộ Hội Thanh Niên chỉ đạo.

Số đầu báo Thanh Niên xuất bản ngày 21/6/1925 và đều đặn hằng tuần, được viết bằng bút sắt nhọn trên giấy sáp và in theo lối roneo, cỡ trung bình của tờ báo là 18x24cm, khổ giấy thông dụng bấy giờ ở Quảng Châu. Báo có các mục: Xã luận, bình luận, diễn đàn phụ nữ, phê bình, tin tức, thơ ca, vấn đáp, trả lời  bạn đọc, việc làm. Một số báo đầu có bài được viết bằng chữ Hán, như ''Phụ nữ thời đàm'', ''Tân Văn'', v.v.. Các bài viết khác dùng chữ An Nam. Báo in xong được chuyển đến Hồng Kông rồi gửi về trong nước theo đường dây bí mật qua hệ thống giao thông liên lạc trên các tàu thủy. Một số được gửi đến các tổ chức của Hội ở Thái Lan, Trung Quốc, người Việt yêu nước ở Pháp và đến Quốc tế Cộng sản.

Trước sức ảnh hưởng của tờ báo, cơ quan mật thám của Pháp để nhiều công sức theo dõi, truy tìm các đường dây chuyển báo, đánh vào các cơ sở của Hội, ngầm đưa tay sai vào nội bộ Hội để bí mật ăn cắp báo, tổ chức dịch ra chữ Pháp để nghiên cứu, đối phó. Báo cáo gửi Bộ Thuộc địa Pháp, Chánh mật thám Đông Dương L.Marty - người đã theo dõi sự xuất hiện của Nguyễn Ái Quốc ở Quảng Châu từ cuối năm 1924, đã nhận xét: Người chủ tờ báo này tỏ ra hết sức khôn ngoan, suốt 60 số đầu, không hề để lộ tính cách Mácxít của tờ báo mình, chỉ nói chuyện yêu nước, dân tộc và lòng căm thù chế độ thuộc địa của chúng ta, để rồi từ số 61 (ngày 18/12/1926), ông ta dẫn bạn đọc đến kết luận: muốn giành được độc lập, không có con đường nào khác là theo Lênin và Quốc tế III, lập Đảng Cộng sản… L.Marty nhận định: "Đọc qua 88 số báo này (từ tháng 6/1925 đến tháng 4/1927) do người lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc tự tay soạn thảo bài vở và sửa chữa, ta thấy rõ ràng kỹ thuật mà ông ta dùng”…

Trong 88 số đầu, báo Thanh niên đề cập đến các vấn đề: Mâu thuẫn giữa dân tộc ta và các dân tộc thuộc địa với chủ nghĩa đế quốc Pháp và chủ nghĩa đế quốc nói chung. Khẳng định con đường cách mạng, chống con đường cải lương. Cho đến giữa những năm 20 của thế kỷ XX, chủ nghĩa cải lương còn là một hình thái ý thức và quan điểm, Toàn quyền Varen thấy đây là một cơ hội có thể lợi dụng để đánh lạc hướng những người yêu nước, ngăn chặn chủ nghĩa cộng sản xâm nhập vào Việt Nam.

 Nhiệm vụ của báo Thanh Niên nói riêng, và những hoạt động về lý luận, tư tưởng và chính trị của Hội Việt Nam Cách mạng Thanh niên nói chung là kiên quyết triệt để chống chủ nghĩa cải lương, khẳng định chỉ có con đường đấu tranh cách mạng mới giải phóng được dân tộc. Báo Thanh niên số 2, ngày 28/6/1925, có bài viết: ''Cách mệnh là toàn bộ các hành động nhờ đó một dân tộc bị áp bức trở thành tự do và giàu mạnh. Lịch sử các nước dạy ta rằng, chỉ có bằng cách mệnh, người ta mới có thể có một chính phủ tốt hơn, một nền giáo dục tốt hơn... Muốn lật đổ sự thống trị của kẻ thù, phải dùng bạo lực cách mạng”.

Sau khi vạch rõ nỗi khổ cực trăm bề của nhân dân ta, báo Thanh niên số 63, có đoạn: ''Cái sự khổ của dân An- nam đã rất mực rồi không có dân nước nào mà khổ sở như vậy''. ''Đồng bào ơi! Quyền tự do là giời cho mình, người mà không được tự do, thà rằng chết. Tỉnh dậy, tỉnh dậy, đập vỡ cái lồng nó nhốt người mình đi''. “Đồng bào ơi! Cam chịu như gà, như lợn mãi sao? Chỉ có gà, có lợn thì mới chịu người ta giam nhốt mãi, nếu là người thì thế nào cũng kiếm cách phá lồng mà ra''. “Phá lồng'', ''đập vỡ các lồng” chính là nói dùng bạo lực cách mạng đập tan sự kìm kẹp của kẻ thù, thoát khỏi tủi nhục. Lực lượng cách mạng là toàn dân, lấy công nông làm nền tảng. Báo Thanh Niên số 1, có bài viết: ''Để dẫn dắt nhân dân làm một sự nghiệp vĩ đại cần phải có một sức lãnh đạo. Sức lãnh đạo đó không phải của một vài người thôi, mà sinh ra từ sự hiệp lực của hàng ngàn, hàng vạn người'' và “Muốn cho hàng ngàn, hàng vạn người ấy đoàn kết chặt chẽ với nhau, thì họ phải cùng một ý chí như nhau, họ phải theo đuổi một mục đích như nhau, có vậy mới có đoàn kết''.

Báo Thanh Niên khẳng định rằng: Chỉ có công nông là triệt để cách mạng. Cách mạng là nhiệm vụ chung của mọi người giác ngộ cùng làm. Đó là quan điểm dân tộc, thể hiện chính sách mặt trận dân tộc thống nhất rộng rãi, đúng đắn, kết hợp nhuần nhuyễn tính nguyên tắc về chiến lược với nghệ thuật vận dụng khéo léo, tài tình sách lược mềm dẻo, thêm bạn bớt thù. Khẳng định con đường cách mạng, người cách mạng phải biết hy sinh vì sự nghiệp cách mạng và có phương pháp cách mạng đúng. Cách mạng Việt Nam đi qua hai thời kỳ, ''thời kỳ thứ nhất là đánh đuổi chủ nghĩa đế quốc giải phóng dân tộc''. ''Mục tiêu của thời kỳ thứ hai là khai thác triệt để thắng lợi của cách mệnh. Vì vậy, sau khi đánh đuổi Pháp ra khỏi bờ cõi Việt Nam, chúng ta phải trừ diệt các phần tử phản cách mệnh, xây dựng các đường giao thông, phát triển thương nghiệp và công nghiệp, giáo dục nhân dân và lo cho dân được hòa bình hạnh phúc”.

Đây chính là nội dung của cách mạng xã hội chủ nghĩa. Cách mạng xã hội chủ nghĩa là con đường lâu dài, khó khăn, một việc lớn, ''không phải một vài người làm nổi, và cũng không phải mấy ngày, mấy tháng làm ngay được”. Một công việc to, khó khăn, lâu dài, nên phải có phương pháp tốt, ''trước hết phải biết chính sách của Tây, sau phải biết bí mật mà sắp đặt những công việc mình''. Việc gì làm trước, việc gì làm sau, theo một kế hoạch. “Cách mệnh trước hết phải tuyên truyền, tổ chức, huấn luyện, sau cùng mới dùng đến vũ lực, đừng chăm chăm chỉ biết cách làm bạo động''. Cần có Đảng Cộng sản lãnh đạo cách mạng và tổ chức quần chúng cách mạng, đặc biệt là tổ chức công nhân.

Ngay từ đầu, báo Thanh Niên đã giáo dục chủ nghĩa yêu nước theo tinh thần cộng sản chủ nghĩa. Số 60, ngày 8/9/1926, có bài viết về các chính đảng, tác giả đặt câu hỏi: ''Chúng ta phải theo đảng nào?''. Và trả lời dứt khoát rằng: ''Hỡi đồng bào thân mến, như vậy chỉ có một con đường chân chính là phải theo cái đảng duy nhất kiên quyết trong hành động, đó là Đảng Cộng sản''. Số 61, ngày 18/9/1926, có đoạn viết: “Đảng cách mệnh chân chính phải bao gồm những đảng viên mẫu mực. Là đảng viên mẫu mực thì phải có đủ 12 điều kiện…”.

Thời kỳ thứ hai, từ số 89 trở đi, tôn chỉ, mục đích và phong cách, thể loại, cách trình bày báo được kế tục, duy trì và phát triển. Trong thời kỳ này, do có bất lợi về tình hình chính trị Trung Quốc, báo phải chuyển vào bí mật, thường di động, phân tán, tài chính và vật liệu in có nhiều trở ngại. Những người lãnh đạo Tổng bộ tích cực khắc phục mọi khó khăn để báo không bị gián đoạn; tuy vậy giữa các số báo có thể cách nhau từ 5 đến 3 ngày. Việc liên lạc với hệ thống tổ chức Hội ở Thái Lan cũng như trong nước và quan hệ quốc tế được củng cố tốt.

Qua các số báo ghi lại, cho thấy báo Tiếng Dân của cụ Huỳnh Thúc Kháng xuất bản ở Huế, số 118, ngày 3/10/1928 được chuyển đến ban biên tập báo Thanh niên bằng đường dây nào đó; báo Thanh niên số 158, ngày 28/10/1928, có bài viết nhắc lại cuộc đình công của 400 công nhân đăng trên báo Tiếng Dân này, kèm theo những vấn đề đặt ra cho báo Tiếng Dân về việc tổ chức và đấu tranh của công nhân. Báo Thanh Niên do Nguyễn Ái Quốc sáng lập và chỉ đạo biên tập ở thời kỳ đầu và được những người cách mạng, học trò xuất sắc của Người kế tục ở thời kỳ sau đi đúng tôn chỉ, mục đích đã đề ra, đánh dấu một mốc lịch sử của báo chí Việt Nam, khai sáng dòng báo chí cách mạng, đưa chủ nghĩa yêu nước vào trong nhân dân Việt Nam, nhất là trong thanh niên, theo xu hướng của cách mạng vô sản. Với khoảng 200 số, Báo Thanh Niên đóng vai trò lịch sử hết sức quan trọng trong việc tuyên truyền, chuẩn bị về tư tưởng, lý luận và tổ chức cho việc ra đời các nhóm cộng sản vào cuối năm 1929 và thành lập Đảng Cộng sản Việt Nam đầu năm 1930…

Câu chuyện của hôm nay 

Trong niềm vui công tác, các đồng chí quản lý Bảo tàng tỉnh Quảng Đông cho biết thêm: Hiểu được tầm vóc của Di tích, việc bảo quản hiện vật được đặc biệt quan tâm. Đến năm 1971, căn nhà số 248-250 đường Văn Minh được Nhà nước Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa quyết định giữ gìn làm Di tích lưu niệm về Chủ tịch Hồ Chí Minh, với tên gọi: Trụ sở Hội Việt Nam Cách mạng Thanh niên. Ngày 30/4/2002, nhân dịp kỷ niệm 112 năm Ngày sinh của Chủ tịch Hồ Chí Minh, di tích được hoàn thiện. Từ năm 2008, Di tích đón các đoàn khách quý của Việt Nam và các nước đến thăm theo lịch hẹn. Hiện nay, Di tích đón khách thường xuyên và thuộc quyền quản lý của Bảo tàng Lịch sử Cách mạng Quảng Đông, đã được xếp hạng là Di tích lịch sử văn hóa quốc gia Trung Quốc. Từ năm 2022 đến năm 2023, Di tích được tu sửa và quy hoạch trưng bày, đến tháng 3 năm 2024 chính thức mở cửa đón công chúng tham quan. Trải qua 100 năm, nơi đây không chỉ là một địa điểm di tích đơn thuần mà đã trở thành biểu tượng thiêng liêng của tình hữu nghị Việt Nam - Trung Quốc.

Hướng về kỷ niệm 100 năm Ngày Báo chí Cách mạng Việt Nam 21/6/2025, chúng tôi đã đi tìm hiểu, phản ánh hầu hết các địa chỉ đỏ của báo chí trong nước: Từ Khuổi Nặm (Cao Bằng) nơi Bác xuất bản Báo Việt Nam Độc Lập ra số đầu ngày 1/8/1941 đến các tờ báo lớn ra đời hoặc phát triển trên ATK Thái Nguyên trong Kháng chiến chống Pháp: Nhân Dân, Quân đội Nhân dân,Văn Nghệ Cứu quốc, và đặc biệt là nơi ra đời Hội Nhà báo Việt Nam… Hôm nay lại đến cội nguồn của cội nguồn báo chí - nơi khai sinh nền báo chí cách mạng, trong tim dội lên niềm thương vô hạn với lãnh tụ vĩ đại, nhà báo số 1 - Hồ Chí Minh. Đi, ghi chép, lắng nghe và viết như lời Bác dạy: Nhà báo phải có mặt ở tận cùng cuộc sống để phản ánh chân thực nhất…

Nhà báo Phan Hữu Minh

(Nguyên Tổng Biên tập – Giám đốc Đài PTTH Thái Nguyên)