Nghệ thuật biểu diễn - một góc nhìn

Là người đang làm công tác đào tạo diễn viên múa tại trường Cao đẳng Văn hóa nghệ thuật Việt Bắc, tôi cũng có khá nhiều cơ hội được biên đạo, đạo diễn các chương trình nghệ thuật biểu diễn; được đón nhận rất nhiều những thông tin chuyên môn cũng như những chia sẻ của các đồng nghiệp, các học trò về những băn khoăn trăn trở của người yêu nghề, vì nghệ thuật mà cũng vì cuộc đời đa mang không thể bỏ nghiệp diễn.

Có thể nói đời sống nghệ thuật biểu diễn ở Thái Nguyên hiện nay đang đứng trước nhiều cơ hội và thách thức đặc biệt là trong bối cảnh xây dựng văn hóa và con người Việt Nam thời kỳ mới như Nghị quyết Đại Hội XIII của Đảng đã đề ra. Để hiểu rõ hơn, chúng ta hãy cùng nhìn nhận các yếu tố sau.

Trước hết chúng ta hãy cùng điểm qua về sự đa dạng về các loại hình nghệ thuật biểu diễn ở Thái Nguyên, với nhiều loại hình nghệ thuật biểu diễn như sân khấu Kịch, Chèo, và Ca, Múa, Nhạc cùng với đội ngũ biên kịch, biên đạo, đạo diễn, nhạc sỹ, những nhà sáng tạo nghệ thuật tâm huyết. Các nghệ sĩ, diễn viên được đào tạo bài bản rất chuyên nghiệp nhờ có trường đào tạo ngay tại điạ bàn tỉnh với nguồn lực thật dồi dào, đó là điều mà nhiều tỉnh thành phố khác rất mong có được.

Nghệ thuật biểu diễn đang có được cơ hội phát triển nhờ có sự quan tâm của Đảng và Nhà nước; các chính sách khuyến khích phát triển văn hóa, nghệ thuật, bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống; đời sống kinh tế và văn hóa của người dân ngày càng được nâng cao, nhu cầu thưởng thức nghệ thuật cũng tăng theo; sự phát triển của du lịch văn hóa tạo điều kiện cho nghệ thuật biểu diễn được quảng bá rộng rãi hơn. Cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 đã mở ra cơ hội phát triển kinh tế xã hội ở nước ta nói chung, phát triển văn hóa, nghệ thuật biểu diễn nói riêng, đặc biệt là phát triển công nghiệp văn hóa có trong đó chính là nghệ thuật biểu diễn, việc ứng dụng công nghệ số trong nghệ thuật biểu diễn đã tạo ra những chương trình, những tác phẩm cùng sự trải nghiệm mới mẻ, hấp dẫn cho chính người nghệ sỹ và khán giả.

Một trong những thuận lợi mà chúng ta đang thấy đó là việc giao thoa văn hóa giữa truyền thống và hiện đại đã tạo ra một diện mạo mới cho nghệ thuật biểu diễn Việt Nam, làm phong phú thêm các hình thức và nội dung biểu diễn đó là:

- Văn hóa truyền thống: Bao gồm các loại hình nghệ thuật như chèo, tuồng, cải lương, ca trù, hát xẩm, dân ca các vùng miền, múa rối nước, và các lễ hội dân gian.

- Văn hóa hiện đại: Chính là sự ảnh hưởng văn hóa nghệ thuật từ phương Tây và các quốc gia khác trên thế giới, thể hiện qua các loại hình như kịch nói, nhạc pop, rock, hip hop, múa đương đại, và các hình thức biểu diễn đa phương tiện. Sự ảnh hưởng đã có tính tích cực làm cho những người làm công tác nghệ thuật biểu diễn đổi mới tư duy dám bỏ cái cũ cái không còn phù hợp và đã rất sẵn sàng tiếp nhận và sáng tạo kiến tạo nên những giá trị mới, đồng thời giúp các nghệ sĩ của chúng ta tiếp cận các kỹ thuật và phong cách biểu diễn mới, từ đó tạo ra những tác phẩm độc đáo, kết hợp giữa yếu tố truyền thống và hiện đại mà không làm mất bản sắc của giá trị văn hóa truyền thống.

 Ví dụ: Các vở cải lương kết hợp yếu tố nhạc kịch phương Tây, các buổi hòa nhạc giao hưởng sử dụng nhạc cụ dân tộc, hoặc các màn trình diễn múa đương đại lấy cảm hứng từ các điệu múa cổ truyền.

 Giao thoa văn hóa nghệ thuật biểu diễn hiện đại cũng là một nội dung được quan tâm bàn đến bởi xét về thực tế như hiện nay (không thể ngăn cản) đã, đang, sẽ là sự khai mở cho những giá trị mới cần được tiếp thu phát triển để phù hợp với thời đại (Nhìn theo hướng tích cực). Giao thoa văn hóa đã mở rộng đối tượng khán giả đặc biệt sự kết hợp giữa truyền thống và hiện đại giúp thu hút cả khán giả trẻ và khán giả lớn tuổi, đồng thời giới thiệu được nền văn hóa Việt Nam ra với thế giới.

 Ví dụ: Các chương trình truyền hình thực tế về âm nhạc dân gian, festival nghệ thuật quốc tế có sự tham gia của các nghệ sĩ Việt Nam, như “Anh em vượt ngàn chông gai” hay “Bắc Bling” với sự kết hợp rất tuyệt vời của NSƯT. Xuân Hinh, ca sỹ trẻ Hòa Minzy và Tuấn Cry.

Giao thoa nghệ thuật biểu diễn hiện đại làm nâng cao chất lượng nghệ thuật, làm cho sự cạnh tranh và học hỏi lẫn nhau giữa các loại hình nghệ thuật cùng phát triển, giúp nâng cao trình độ chuyên môn của nghệ sĩ và chất lượng của các tác phẩm.

Ví dụ: Các nghệ sĩ chèo, tuồng học hỏi kỹ thuật diễn xuất của kịch nói, các nhạc sĩ dân tộc học hỏi kỹ thuật phối khí của nhạc pop, đặc biệt là trong Hát và Múa chúng ta đều nhận thấy rất rõ về sự thay đổi vượt bậc. Ca sỹ không chỉ thể thể hiện kỹ thuật thanh nhạc mà còn có khả nẳng thể hiện vũ đạo cực tốt và diễn viên múa cũng vậy không thể không hoàn thiện và buộc phải thay đổi để nhằm nâng cao kỹ thuật kỹ xảo của mình đó là nhào lộn như diễn viên xiếc.

Mặt khác giao thoa cũng là bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa giúp làm sống lại các loại hình nghệ thuật truyền thống, đồng thời tạo ra những giá trị văn hóa mới phù hợp với thời đại.

Ví dụ: Các dự án bảo tồn và phát huy ca trù, hát xẩm, các chương trình giáo dục về văn hóa truyền thống trong trường học, sự sống lại của các ca khúc cách mạng như “Mẹ yêu con của NS Nguyễn Văn Thương” hay “Chiếc khăn Piêu của NS Doãn Nho”.

Cụ thể hơn nữa đó là vở diễn “Làng tôi” của nhóm xiếc múa đương đại “New Circus”, kết hợp giữa xiếc, múa, âm nhạc dân gian và các yếu tố hiện đại, đã gây tiếng vang lớn trong và ngoài nước

Các ca sĩ trẻ như Hà Anh Tuấn, Tùng Dương thường xuyên sử dụng các yếu tố âm nhạc truyền thống trong các sản phẩm âm nhạc của mình, tạo nên sự độc đáo và thu hút. Và như vậy, giao thoa văn hóa truyền thống và hiện đại đã mang lại nhiều lợi ích cho nghệ thuật biểu diễn Việt Nam, giúp nó trở nên đa dạng, phong phú và hấp dẫn hơn.

Vậy ở Thái Nguyên thì sao, làm thế nào để nghệ thuật biểu diễn trở thành nguồn sống góp phần nâng cao sự nghiệp xây dựng văn hóa, con người trong thời kỳ mới?

Trước hết phải khẳng định rằng Nghệ thuật biểu diễn giúp nâng cao nhận thức và giá trị thẩm mỹ của cộng đồng. Các chương trình biểu diễn nghệ thuật, lễ hội, và các sự kiện văn hóa không chỉ mang đến sự giải trí mà còn là cơ hội để khán giả tìm hiểu về văn hóa, lịch sử và bản sắc dân tộc. Nghệ thuật biểu diễn là cầu nối giữa các nền văn hóa khác nhau, giúp tăng cường sự hiểu biết và tôn trọng lẫn nhau trong cộng đồng. Việc hợp tác trong các sự kiện nghệ thuật quốc tế có thể giúp quảng bá hình ảnh và văn hóa Việt Nam ra thế giới, đồng thời Nghệ thuật biểu diễn cần thường xuyên đổi mới và sáng tạo để phù hợp với thói quen và sở thích của công chúng hiện đại. Thúc đẩy sự sáng tạo không chỉ dành cho nghệ sĩ mà còn cho công chúng, tạo ra một môi trường mà mọi người có thể chia sẻ suy nghĩ, cảm xúc qua nghệ thuật.

Nghệ thuật biểu diễn có thể tạo ra việc làm và doanh thu, đóng góp vào sự phát triển kinh tế của địa phương. Cùng với giới thiệu các sản phẩm văn hóa, nghệ thuật biểu diễn có thể thúc đẩy du lịch văn hóa, là nguồn thu lớn cho nhiều địa phương. Nghệ thuật biểu diễn giúp tạo ra các không gian giao lưu văn hóa, nơi mà mọi người có thể tham gia, học hỏi và cùng nhau thưởng thức nghệ thuật. Điều này không chỉ nâng cao đời sống tinh thần mà còn góp phần khẳng định bản sắc văn hóa của cộng đồng.

Trên thực tế, ở Thái Nguyên các chương trình nghệ thuật thường được phục vụ các mục tiêu chính trị, hội nghị, phục vụ cho đồng bào nhân dân vùng sâu vùng xa vùng khó khăn theo kế hoạch 135 và các sự kiện của tỉnh. Ngoài ra còn phải kể đến một số chương trình có quy mô lớn nhằm tổ chức các sự kiện phục vụ khai từ, khai mạc lễ hội cùng với đó là 5 năm có 2 lần tham gia hội diễn toàn quốc. Tuy nhiên, phải khẳng định còn quá ít các chương trình có quy mô lớn so với chính tầm vóc của một tỉnh giàu tiềm năng và phát triển đồng bộ như Thái Nguyên ngày nay, đặc biệt là nghệ thuật biểu diễn chuyên nghiệp với các chương trình mang tính nghệ thuật thưởng thức có tính giải trí cao. Đó cũng chính là nỗi trăn trở, mong mỏi trên mảnh đất giàu truyền thống này sẽ có nhiều giá trị văn hóa nghệ thuật được bừng sáng, lan tỏa trở thành là niềm tự hào của Thái Nguyên, góp phần giúp nhân dân ngày càng ấm no và hạnh phúc hơn. Và trong không gian tọa đàm rất ý nghĩa như thế này, tôi mong rằng chúng ta sẽ có được những giải pháp hay nhằm kiến tạo nên một không gian biểu diễn nghệ thuật đa sắc màu truyền thống và hiện đại!

Theo tôi gốc rễ của vấn đề chính sự là đầu tư cho nghệ thuật biểu diễn (đầu tư cho con người và điều kiện cơ sở vật chất) còn quá nhiều hạn chế. Chỉ cần nhìn vào hai ví dụ nhỏ này thôi ta cũng thấy rất rõ đó là:

Một là: “thầy già con hát trẻ” nhưng không! Hết tuổi nghề, đủ tuổi hưu thì mới nghỉ không hát, trong khi đó trường đào tạo năm nào cũng có đầu ra nhiều em tuổi trẻ tài cao nhưng phải chờ tinh giản biên chế hoặc nghỉ chế độ “hai người ra mới có một người vào”, đến bao giờ mới đến lượt? Mà đến lượt thì em lại hơi già!

Hai là: Thiếu trang thiết bị phục vụ cho công tác biểu diễn như âm thanh, ánh sáng, sân khấu đặc biệt là tụt hậu về kỹ thuật công nghệ cao… mọi thứ luôn phải thuê của các trung tâm tổ chức sự kiện để phục vụ thì mới đáp ứng được yêu cầu của một chương trình nghệ thuật đúng nghĩa “Chuẩn”.

Bởi vậy cần thiết phải có các chính sách hỗ trợ nghệ thuật biểu diễn, như đầu tư vào cơ sở hạ tầng, đào tạo nguồn nhân lực, và tạo ra các cơ chế thúc đẩy sáng tạo trong lĩnh vực này. Điều này sẽ giúp nghệ thuật biểu diễn phát triển mạnh mẽ, đáp ứng cần thiết trong xây dựng văn hóa con người trong thời kỳ mới. Khi những yếu tố này được kết hợp và triển khai hiệu quả, nghệ thuật biểu diễn mới có thể trở thành một phần không thể thiếu trong việc nâng cao sự nghiệp xây dựng văn hóa con người Việt Nam trong tương lai.

- Cần tăng cường đầu tư từ ngân sách nhà nước và xã hội hóa hoạt động văn hóa: Huy động các nguồn lực từ xã hội để đầu tư cho nghệ thuật biểu diễn, cần có các biện pháp bảo tồn và phát huy các loại hình nghệ thuật truyền thống, đặc biệt là của các dân tộc thiểu số.

- Đổi mới nội dung và hình thức biểu diễn: Các tác phẩm nghệ thuật cần phản ánh được cuộc sống đương đại, đồng thời phải có tính sáng tạo và hấp dẫn để thu hút khán giả, những chương trình thực cảnh cần được đầu tư từ khâu kịch bản đến hoàn thiện tác phẩm. Ví dụ: Hát múa cùng du khách - du khách cùng hát múa tạo không gian biểu biễn không còn khoảng cách, giá trị văn hóa được kết nối từ trái tím đến trái tim.

- Nâng cao chất lượng đội ngũ nghệ sĩ: Đào tạo, bồi dưỡng đội ngũ nghệ sĩ trẻ, tạo điều kiện cho họ được học hỏi, giao lưu với các nghệ sĩ trong và ngoài nước nhằm nâng cao học hỏi trình độ, thậm chí yêu cầu cao cho khả năng chuyên môn được phát triển. Tạo điều kiện cho các nghệ sĩ được tự do sáng tạo, thử nghiệm các hình thức biểu diễn mới.

- Đầu tư cơ sở vật chất: Xây dựng và nâng cấp các nhà hát, trung tâm văn hóa, tạo điều kiện tốt nhất cho hoạt động biểu diễn

- Phát triển thị trường nghệ thuật: Xây dựng các kênh phân phối, quảng bá sản phẩm nghệ thuật, tạo nguồn thu cho các đơn vị nghệ thuật và nghệ sĩ. Tăng cường quảng bá về nghệ thuật biểu diễn trên các phương tiện thông tin đại chúng, đặc biệt là trên internet và mạng xã hội.

- Cần có sự kết hợp hài hòa giữa nhà nước với các nhà đầu tư các doanh nghiệp để tận dụng tối đa tiềm năng của lĩnh vực này, bên cạnh đó phải kể đến vai trò và trách nhiệm của những nhà quản lý để phát triển cho nghệ thuật biểu diễn gồm:

• Định hướng phát triển: Định hướng phát triển các loại hình nghệ thuật biểu diễn, khuyến khích sự sáng tạo, đổi mới, kết hợp hài hòa giữa truyền thống và hiện đại.

• Tạo điều kiện cho sáng tạo: Tạo điều kiện thuận lợi cho các nghệ sĩ, nhà sáng tạo được tự do sáng tạo, biểu diễn, quảng bá tác phẩm.

• Hỗ trợ các đơn vị nghệ thuật: Hỗ trợ các đơn vị nghệ thuật công lập và ngoài công lập về tài chính, cơ sở vật chất, đào tạo, quảng bá.

• Tổ chức các sự kiện văn hóa, nghệ thuật: Tổ chức các liên hoan, hội thi, triển lãm, các chương trình biểu diễn nghệ thuật quy mô lớn, tạo sân chơi cho nghệ sĩ và thu hút khán giả.

• Quản lý bản quyền: Tăng cường công tác quản lý, bảo vệ quyền tác giả, quyền liên quan, chống vi phạm bản quyền trong lĩnh vực nghệ thuật biểu diễn.

• Xây dựng thương hiệu: Xây dựng thương hiệu cho các sản phẩm, dịch vụ văn hóa, nghệ thuật của Thái Nguyên.

Tuy nhiên, để phát huy tối đa những lợi ích này, cần có sự đầu tư, định hướng và quản lý đúng đắn từ các cơ quan chức năng và sự nỗ lực sáng tạo không ngừng của các nghệ sĩ. Mong rằng nghệ thuật biểu diễn ở Thái Nguyên không chỉ là hoạt động văn hóa mà còn là phương tiện để thể hiện bản sắc, truyền thống của địa phương. Trong bối cảnh mới, việc phát triển nghệ thuật biểu diễn cần phải gắn liền với việc xây dựng văn hóa và con người Việt Nam. Thái Nguyên - một tỉnh miền núi phía Bắc, có nhiều dân tộc cùng sinh sống, mỗi dân tộc với những loại hình nghệ thuật biểu diễn riêng. Sự đa dạng đó là một nguồn tài nguyên quý giá để khai thác và phát triển bền vững.

Đời sống nghệ thuật biểu diễn ở Thái Nguyên đang đứng trước nhiều cơ hội và thách thức. Để phát triển nghệ thuật biểu diễn một cách bền vững, cần có sự chung tay của các cấp chính quyền, các tổ chức văn hóa, nghệ sĩ, diễn viên và toàn thể cộng đồng. Đồng thời, cần có những giải pháp đồng bộ để bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống, nâng cao chất lượng nguồn nhân lực, đầu tư cơ sở vật chất, mở rộng khả năng tiếp cận nghệ thuật cho công chúng và xây dựng môi trường văn hóa lành mạnh. Có như vậy, trong tương lai đời sống nghệ thuật biểu diễn ở Thái Nguyên sẽ ngày càng phát triển bền vững, đóng góp vào sự nghiệp xây dựng văn hóa, con người Việt Nam trong thời kỳ mới.

NSƯT Hoàng Thiện Thực

Chi hội trưởng Chi hội Múa, Hội Văn học nghệ thuật tỉnh Thái Nguyên